Nowy Kodeks cywilny. Czyny niedozwolone w prawie polskim i prawie porównawczym. Sprawozdanie z IV Ogólnopolskiego Zjazdu Cywilistów w Toruniu 24-25.6.2011 r.
24-25.6.2011 r. odbył się w Toruniu IV Ogólnopolski Zjazd Cywilistów, na który lianie zjechali przedstawiciele nauki reprezentujący wszystkie krajowe ośrodki akademickie oraz praktycy, w tym sędziowie Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego oraz notariusze. Obrady odbywały się pod hasłem: „Nowy Kodeks cywilny. Czyny niedozwolone w prawie polskim i prawie porównawczym”. Część oficjalną zjazdu rozpoczęta przewodnicząca komitetu organizacyjnego prof. M. Dragun-Gertner, która przywitała przybyłych gości. Następnie głos zabrali przedstawiciele władz uczelni (prorektor prof. D. Janicka) oraz wydziału (dziekan WPiA prof. A. Sokala), jak również władz samorządowych: marszałek województwa kujawsko-pomorskiego i prezydent miasta Torunia. Ponadto słowa powitania wygłosiła B. Dembowska, przedstawicielka Krajowej Rady Notarialnej, głównego sponsora zjazdu. Osobisty list do organizatorów oraz uczestników skierował także prezydent RP B. Komorowski. Merytoryczną część obrad otworzyło wystąpienie nestora polskiej cywilistyki, prof. Z. Radwańskiego, który przybliżył argumenty przemawiające za uchwaleniem nowego Kodeksu cywilnego oraz zarysował metodologię oraz przebieg prac Komisji Kodyfikacyjnej, jak również aktualne bolączki prawa prywatnego. W ocenie referenta odmienne realia społeczno-gospodarcze, w jakich tworzony był obowiązujący Kodeks cywilny, sprawiły, że nie odpowiada on już potrzebom społeczeństwa demokratycznego i gospodarki wolnorynkowej opartej na własności prywatnej. Tezę tę ma potwierdzać fakt, że prace nad nowym Kodeksem cywilnym podjęty i w większości zrealizowały pozostałe kraje byłych demokracji ludowych (np. Rumunia, Czechy, Węgry). Argumentacja ta nie zdołała, jak się wydaje, obronić się w trakcie dyskusji, której przewodniczył prof. M. Pazdan. Według przeważającej większości zgromadzonych na sali znawców prawa cywilnego (np. prof. B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, prof. K. Pietrzykowski, prof. A. Catus, prof. A. Mączyński, dr K. Osada) elementy charakterystyczne dla prawa socjalistycznego zostały wprowadzone do Kodeksu cywilnego w ten sposób, że ich usunięcie po roku 1990 nie nastręczyło wielu trudności. Polski Kodeks cywilny bowiem, w odróżnieniu od kodeksów pozostałych państw postkomunistycznych, nie stanowi kalki rozwiązań radzieckich, lecz jest oryginalnym tworem polskiej nauki prawa. I choć nie powinno budzić wątpliwości, że Kodeks cywilny wymaga pewnych zmian, nie jest on jednak niedostosowany do potrzeb praktyki w stopniu uzasadniającym zastąpienie go nowym. Dyskutanci zauważyli bowiem, że miarą jakości przepisów jest to, czy na ich podstawie judykatura jest w stanie odpowiednio rozstrzygać problemy, także te, które nie istniały w trakcie powstawania regulacji. A jak się wydaje, pojawiające się aktualnie wyzwania i wątpliwości są na ogół w sposób satysfakcjonujący rozwiązywane przez organy stosujące prawo.
Drugim, po nowym Kodeksie cywilnym, obszarem tematycznym zjazdu była niezwykle dynamicznie rozwijająca się gałąź prawa, jaką jest prawo odszkodowawcze Do problematyki będącej przedmiotem dalszych dyskusji wprowadził słuchaczy znakomity toruński cywilista prof. M. Nesterowicz wraz z prof. E. Bagińską. Przedstawili oni referat na temat tendencji rozwojowych odpowiedzialności deliktowej w końcu XX i początkach XXI w. w kontekście ochrony poszkodowanego w prawie polskim i prawie porównawczym. Niejako uzupełnieniem podjętych przez prof. M. Nesterowicza zagadnień było wystąpienie kolejnego prelegenta, prof. A. Catusa, który omawiając znaczenie rozporządzenia Rzym II dla unifikacji prawa właściwego dla czynów niedozwolonych w państwach członkowskich UE, zauważył postępujące i coraz śmielsze „zawłaszczanie” konkretnych dziedzin prawa prywatnego przez Unię Europejską wbrew jej rzeczywistym kompetencjom. W dalszej kolejności prof. T. Pajor poruszył doniosły problem odpowiedzialności za szkodę czysto ekonomiczną, czyli za uszczerbek wyłącznie finansowy, wyrządzony bez materialnego naruszania dóbr prawnych poszkodowanego („uderzenie w portfel poszkodowanego i nic więcej”). Lawinę pytań i niezwykle ożywioną dyskusję wywołał referat dwóch przedstawicieli Uniwersytetu Łódzkiego: dr. hab. P Księżaka i dr. W. Robaczyńskiego, którzy zgłosili propozycję nowych regulacji w dziedzinie odpowiedzialności deliktowej. Chodzi mianowicie o wprowadzenie przepisu jasno stwierdzającego, że również niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania może stanowić czyn niedozwolony, za czym przemawiać ma m.in. fakt liberalnej wykładni przepisów o odpowiedzialności kontraktowej oraz postępująca konwergencja systemów odpowiedzialności ex delicto i ex contractu. Konieczność regulacji prawnych w odniesieniu do zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na rzecz najbliższych członków rodziny poszkodowanego na skutek uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia wykazała dr M. Watachowska. Prelegentka postulowała dodanie § 4 do art. 445 KC o następującej treści: „Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny poszkodowanego na skutek uszkodzenia ciała lub doznania rozstroju zdrowia odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną przez nich krzywdę”. Drugi dzień obrad rozpoczął się dwoma referatami, których tematyka oscylowała na pograniczu prawa cywilnego i administracyjnego. Jako pierwsi głos zabrali reprezentanci Uniwersytetu Śląskiego (dr hab. M. Jagielska, dr G. Żmij), którzy przedstawili kwestię bezprawności w referacie: „Czyn niedozwolony a prawo administracyjne”. Następnie prof. M. Bączyk na konkretnych przykładach zaczerpniętych z judykatury rozważał kwestię odpowiedzialności za utracone korzyści na skutek bezprawnej decyzji administracyjnej. Profesor R. Szostak omówił zagadnienie odpowiedzialności cywilnoprawnej za uchylenie się od obowiązku przed kontraktowej informacji konsumenckiej. Tematyka poruszana w dwóch kolejnych wystąpieniach objęta te zagadnienia prawa deliktowego, które są powiązane z osobą dziecka bądź nasciturusa. Profesor A. Olejniczak rozważał aktualny i postulowany przez Komisję Kodyfikacyjną kształt regulacji prawnych dotyczących małoletniego występującego jako sprawca szkody lub jako poszkodowany czynem niedozwolonym. Z kolei dr J. Haberko swoje wystąpienie poświęciła problemowi wyrządzenia szkody prenatalnej w kontekście zdolności prawnej dziecka poczętego.
W dalszej części obrad głos zabrał prof. E. Kowalewski, który analizując wpływ rozwoju ubezpieczeń na odpowiedzialność deliktową, akcentował kryzys indywidualnej odpowiedzialności cywilnej, postępującą kanalizację i obiektywizację podstaw tej odpowiedzialności, prowadzącą w rezultacie do przekształcenia się odpowiedzialności cywilnej sprawczej w repartycyjno-gwarancyjną. Za zmianą zasady odpowiedzialności posiadacza pojazdu mechanicznego w razie przewozu z grzeczności (z zasady winy na zasadę ryzyka, przynajmniej w zakresie doznanych przez pasażera szkód na osobie) opowiedziała się w swym wystąpieniu dr K. Ludwichowska, która zaproponowała również modyfikację obecnie obowiązującej regulacji wzajemnej odpowiedzialności posiadaczy w przypadku zderzenia się pojazdów mechanicznych. Również postulaty de lege ferenda zgłosił prof. A. Śmieja, który omawiając zakres odpowiedzialności za czyny własne i cudze, postulował m.in. wprowadzenie domniemania winy w art. 415 KC, zasady ryzyka w przypadku odpowiedzialności za małoletniego, skreślenie zd. 2 w przepisie art. 427 KC. Obrady IV Ogólnopolskiego Zjazdu Cywilistów zamknął referat wygłoszony przez prof. J. Sieńczyło-Chlabicz na temat odpowiedzialności majątkowej z tytułu komercyjnego wykorzystania wizerunku osób powszechnie znanych na zasadzie art. 448 KC. Publikacja pokonferencyjna, obejmująca wygłoszone podczas zjazdu referaty oraz inne zgłoszone i przyjęte do druku, pod redakcją prof. M. Nesterowicza, ukaże się niebawem. Decyzją uczestników gospodarzem kolejnego Zjazdu Cywilistów, który wzorem lat ubiegłych odbędzie się za dwa lata, będzie ośrodek poznański
